Elazığ

Elâzığ (Türkçe telaffuz: [elɒzə.]; eski adları ile: Harput, Mamüret’ül Aziz, El-Aziz, El-Azık), Türkiye Cumhuriyeti‘nin Doğu Anadolu Bölgesi‘nde Yukarı Fırat Havzasında bulunan, on bir ilçeden oluşan il. Konumu itibariyle; ili doğudan Bingöl, kuzeydenKeban Baraj Gölü aracılığıyla Tunceli, batı ve güneybatıdan Karakaya Baraj Gölü vasıtasıyla Malatya illerinin arazileri çevrelemektedir. İlin sınırları 8.327 km²‘si kara, 826 km²‘si baraj ve doğal göl olmak üzere toplam 9153 km² ‘lik alanı kapsamaktadır. İl, merkez ilçe ile birlikte 11 ilçe, 537 köy ve 709 mezra yerleşkesinden oluşmaktadır. Nüfus bakımından Doğu Anadolu‘nun Erzurum ve Malatya illerinden sonra en büyük 3. ilidir. Halk arasında Elâzığlı olanlara, Elâzığ Ağzı‘nda kardeş ve ağabey anlamlarına gelen gakgoş hitabı kullanılır. İlin tarihi M.Ö. 20. yüzyıla dayanır. Tarihte Anadolu‘yu Mezopotamya‘ya bağlayan kervan yollarının geçiş güzergahı içinde önemli yerleşim yeri olmuş, bir çok kültüre ev sahipliği yapmıştır.^[5] Müslüman,Rum, Ermeni ve Süryani halklarının uzun yıllar birlikte yaşadığı bu bölgede günümüzde halâ farklı kültür ve medeniyetlerin kalıntıları görülmektedir. İlin ismi 1937 yılında Atatürk‘ün şehre yaptığı ziyaretinde sunduğu teklif ile Azık ili manasına gelen El-Azık olarak değiştirilmiş, Türkçe uyumu ve söyleyiş kolaylığı nedeniyle Elâzığ halini almıştır.

Tarihçe

Elâzığ, eski Harput ‘un devamı niteliğindedir.Bu nedenle Elâzığ tarihi Harput tarihi ile birlikte ele alınmaktadır. Harput,Anadolu‘yu Mezopotamya‘ya bağlayan kervan yollarının geçiş güzergahı içinde yer almış, bir çok kültüre ve medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Harput’un, bilinen en eski sakinleri M.Ö. 2000’li yıllarda Doğu Anadolu‘ya yerleşmiş Hurriler‘dir. Hurriler’in ardından Hitit hakimiyetine girmiş, çok sürmeden M.Ö. 9.yy itibariyle Doğu Anadolu’da devlet kuran Urartular hüküm sürmüştür. Harput, 1085 yılında Türklerin eline geçmiş, daha sonra İlhanlılar, Dulkadiroğulları, Akkoyunlular veSafeviler hükmetmiştir. 1516 yılında gerçekleşmiş olan Çaldıran Muharabesi sonrasında Osmanlı Ordusu tarafından fethedilmiştir. Sonralarında Harput’taki yaşamın, şimdiki Elâzığ Merkez İlçesi’nin bulunduğu ovaya 19. yy ortalarında taşınması ve çevre ilçelerin bağlanması ile birlikte bugünkü Merkez İlçe ve 9 ilçeyi kapsayan Elazığ ili sınırları oluşmuştur. Esas gelişimini Cumhuriyet yıllarının başında göstermeye başlamıştır.^[4][7] Sultan Abdulaziz’in tahta çıkmasıyla, Ahmed İzzet Paşa devrinde tayin edilen vali teklifiyle 1867 yılında şehre Mamurat’ül-Aziz adı verilmiş, Halk arasında telafuz zorluğu nedeniyle kısaca Elaziz olarak söylenmiştir.^[6] 1937 yılında Atatürk’ün ziyaretinde teklifi ile azık ili manasına gelen El-azık adı verilmiş daha sonra Elazığ halini almıştır.

İlk Çağ Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Elâzığ bölgesinin ilk yazılı tarihi Hitit tabletlerindeki bilgilerle aydınlatılmıştır. Yazılı bilgilerde elde edilen bulgulara göre yöre İşuva adıyla anılmaktaydı.  Arkeolojik kazılarla birlikte bölgedeki Hitit varlığı teyit edilmiştir. M.Ö. 12. ve 7. yüzyıllar arasında bölgeye kökenleri Hurriler‘e dayanan Urartu Devleti hakim olmuştur.  Yazılı belgeler haricinde Harput Kalesi, Altınova Norşuntepe’de ortaya çıkarılan Urartu yerleşkesi, Palu Kalesi ve İzoli çivi yazılı kitabelerine ait bulgular ile Urartu hakimiyetindeki dönemi aydınlatılmıştır. M.Ö. 7. yy. ile birlikte Asur ve İskit Akınları ile Urartu Devleti zayıflamış, Harput ve bölgesi Med egemenliği altına girmiştir. Kısa süren Med hakimiyeti ardından Pers hakimiyetine girmiş, M.Ö. 4. yy dönemindePers İmparatorluğunun tarihe karışmasının ardından Elâzığ yöresi Sofen Krallığı olarak adlandırılmıştır. Sonrasında Romalılarhakimiyetinde kalan Elâzığ bölgesi, M.S. 6. yüzyıla kadar sık sık Bizans ile Sasani hakimiyetinde el değiştirmiştir.

Bizans Dönemi ve Türklerin Hakimiyetine Geçişi

Elâzığ bölgesi 7. yy’dan itibaren ikinci Bizans hakimiyetine kadar Bizans – Arap mücadelelerine sahne olmuş ve 10. yy. itibariyle tam anlamıyla Bizans hakimiyetine girmiştir. 1071 Malazgirt Meydan Muharebesi ile birlikte Elâzığ bölgesi deTürklerin hakimiyeti altına girmiş; 1085 yılında Çubuk Bey önderliğinde Çubukoğulları Beyliği kurulmuştur. Yine Beylik’in hakimiyeti uzun sürmeyerek, bölge 1110 yılında Belek Gazi önderliğinde Artuklular‘ın eline geçmiştir. Belek Gazi‘nin ardından hükümdarlık önce Davud, sonra Davud’un kardeşi İmadeddin Ebu Bekir’in eline geçerek burada Harput Artukluları diye adlandırılan bağımsız bir beylik kurmuştur.  1234 yılında bu beyliğe son veren Anadolu Selçukluları‘nın hakimiyetini sonraki dönemlerde sırasıyla Dulkadiroğulları, Kadı Burhaneddin, Timur ve Akkoyunlu egemenlikleri izledi. 16. yy. başlarında bir süreSafevi hakimiyetinde kalan topraklar 1514 yılında Osmanlı egemenliğine girdi.

Cumhuriyet Dönemi ve Yakın Tarih

Elâzığ, gelişme ve büyümeye Cumhuriyet yıllarının başında başlamıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında Harput’tan şimdiki Elâzığ ilçesi ve şehir merkezi olan Uluova’ya yeni yerleşkeler kurulmuş, çeşitli bölgelerinde düz arazide tarım yapılmaya başlanmıştır. Cumhuriyetin ilanı ile birlikte yaşanan olaylar ve 1925 yılındaki Şeyh Said tarafından Ergani ilçesine bağlı Eğil bucağında başlayan isyan, Elâzığ’a da sıçramış; bölgede 1 ay süreyle sıkıyönetim ilan edilmiştir. Atatürk 1937 yılında şehre bir ziyarette bulunmuş ve sunduğu teklif ile şehre azık (bolluk) ili manasına gelen El-Azık adı verilmiş daha sonralarında günümüzdeki haliyle Elazığ ismini almıştır. Cumhuriyet tarihinde çeşitli dönemlerde şehirde şeker ve çimento fabrikaları açılmış; bunların yanı sıra çeşitli maden ve mermer fabrikaları ile halkın bir bölümüne istihdam ve ekonomisine katkı sağlamıştır. Şehirde Cumhuriyet döneminin en önemli olaylarından biri de 2010 yılında yaşanan büyük Elâzığ depremidir. Depremde 41 kişi ölmüş,  yüzlerce kişi yaralanmıştır. Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü’nün verilerine göre; saat 04.32’deki ilk depremin ardından bölgede büyüklükleri 5.5 ile 3.0 arasında değişen 84 sarsıntı, büyüklü küçüklü toplamda 796 artçı deprem kaydedilmiştir.

 

Kaynak : https://tr.wikipedia.org