ESKİŞEHİR

ESKİŞEHİR

Eskişehir, Türkiye‘nin bir ili ve en kalabalık yirmi beşinci şehri. Eskişehir nüfusu 2015 yılına göre 826.716’dir. Ortasından Porsuk Çayı geçen şehir, içerisinde Osmangazi Üniversitesi ve Anadolu Üniversitesi‘nin bulunması nedeniyle bir öğrenci kenti görünümündedir.

Met helvası, Nuga helvası, Haşhaşlı çörek, Kalabak suyu, çibörek ve lületaşı ile meşhurdur. İşlenebilir lületaşı, Türkiye’de yalnız Eskişehir’de çıkarıldığı için Eskişehir taşı olarak bilinir.Türkiye’de Eskişehir ve Sivrihisar dolaylarında yetişen bir çoban köpeği olan akbaş da şehre ait önemli değerlerdendir. Sanat kurumları ve tesisleri ile kültür ve sanatta gelişmiş bir şehirdir. Anadolu Üniversitesi ve büyükşehir belediyesi bünyesinde iki adet senfoni orkestrası bulunmaktadır. Ayrıca her yıl düzenlenen Uluslararası Eskişehir Festivali ile şehirde müzik, tiyatro, resim ve sinema dallarında sergiler ve gösteriler yapılmaktadır.

Eskişehir günümüze kadar değişik uygarlıklar altında varlığını sürdürmüştür. Üzerinde kurulan medeniyetlerden bazıları Frigya,Bizans, Anadolu Selçukluları ve Osmanlı İmparatorluğu‘dur.

Türk Silahlı Kuvvetleri Hava Kuvvetleri Komutanlığı‘na bağlı Muharip Hava Kuvveti, Hava Füze Savunma Komutanlığı, 1. Hava İkmal ve Bakım Merkez Komutanlığı ve 1. Ana Jet Üs Komutanlığı da Eskişehir’de bulunmaktadır. Ayrıca hem askerî hem de sivil havaalanı (Anadolu Üniversitesi Havaalanı) bulunmaktadır.

Eskişehir 2013 yılında Türk Dünyası Kültür Başkenti ve UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Başkentliği unvanlarını taşımaktadır.

Türk Hava Yolları‘nın Airbus A330-200 tipi uçağı, TC-JNG, de ‘Eskişehir’ adını taşıyor.

Köken bilimi

Şehir, Antik ve Orta çağlarda Yunanca Dorylaion, Latince Dorylaeum ismi ile tanınan bir kenttir. Yıkık ve terkedilmiş olan DorylaionŞarhöyük‘ün yakınında, harabenin güneyinde kalan bölgede yeni bir yerleşim oluşmuştur. W.M Ramsay’ın bildirdiğine göre, büyük olasılıkla Dorylaion harabelerine Eskişehir adı verilmiş ve bu ad o zamandan günümüze ulaşmıştır.

Tarihçe

İlkçağ’dan 11. yüzyıla kadar

Seyitgazi yakınlarında Friglerden kalma Yazılıkaya anıtı

MÖ 14. yüzyılda Hititler Eskişehir merkezli büyük bir devlet kurmuşlardır. Eskişehir’in önemi ve yeri dolayısıyla Hititler döneminde Eti‘lik (Beylik) olduğu görülmektedir. MÖ 12. yüzyılda Anadolu’ya giren Frigler Anadolu’ya yayılmış ve Dorylaion adı ile bölgeye yerleşmiştir.Friglerden sonra bölgeye Lidyalılar daha sonrada Persler hakimiyeti altına almıştır. MÖ 4. yüzyılda Makedon kral İskender’in eline geçen Eskişehir, İskender’in ölüm tarihi olan MÖ 323 yılına kadar İskender’in İmparatorluğu altında kalmıştır. MÖ 2. yüzyılda Roma İmparatorluğukontrolüne geçen bölge, Roma’nın ikiye ayrılmasına kadar Roma İmparatorluğu’nun ayrıldıktan sonra da Bizans hakimiyetinde kalmıştır.

Selçuklular dönemi

Yeniden Bizans egemenliğine giren Dorylaion 1074‘te Selçukluların eline geçti. Şehir Anadolu Selçukluları zamanında, Selçuklular ile Haçlılararasında yapılan savaşlara sahne olmuştur. Bu zamanda şehrin adı “Sultanönü” olarak anılmaktadır. Şehir içinde Selçuklulara ait pek çok eser vardır.

Arap coğrafyacı İbn Said (علي بن موسى المغربي بن سعيد, ‘Ali ibn Musa ibn Sa’id al-Maghribi); Antalya – Marki (Fethiye) Körfezi arasındaki Cibâlu’t Türkmân (Türkmen Dağları) adı verilen dağlık bölgede 200.000, Kastamonu yöresinde 100.000, Sultan Önü – Kütahya – Emirdağ – Karahisar-ı Sahip – Sivrihisar yörelerinde 200.000 ve Ankara’nın kuzeyindeki Karabuli denilen dağlık bölgede 30.000 çadırlık Türkmen kitlelerinin yığıldığını kaydetmektedir.

Osmanlı dönemi

13. yüzyıldan itibaren Moğollar istilasıyla Türkler ile birlikte Orta Asya’dan gelmiş, yöreye özgü Akbaş çoban köpeği

1289‘da Anadolu Selçukluları Eskişehir’i Osman Gazi‘ye verdi. Orhan Gazi döneminde Karamanlıların eline geçen Eskişehir’i, I. Muradyeniden Osmanlı topraklarına kattı.

Fatih’in ilk zamanlarına kadar şehir Ankara Beyliği’ne bağlı olarak kalmıştır. 1451 yılından sonra Kütahya‘nın Beylerbeylik haline gelmesi üzerine Anadolu İdari Teşkilatında değişiklik olmuş, bu arada Ankara’ya bağlı bulunan Eskişehir, Kütahya Beylerbeyliği’ne bağlanmıştır.

Kent 1601‘de bir süre Celali Deli Hasan ve yandaşlarının eline geçti. Hüdavendigâr (Bursa) Vilayetinin Kütahya Sancağına bağlı bir kaza olan Eskişehir’e demiryolu 1890‘lı yıllarda ulaştı.

Demiryolu’nun Eskişehir’e gelmesi ile şehirde ticaret canlandı. 19. yüzyıl boyunca yöreye Kafkasya, Kırım, Romanya ve Bulgaristan‘dan gelen göçmenler yerleştirildi. Şehir 1877-1878 Osmanlı-Rus harbinden sonra muhacirlerin yerleştirilmeye başlamasıyla beraber gelişmeye başlamıştır. Mondros Ateşkesi’nin maddelerinden biri olan İtilaf Devletleri’nin Osmanlı İmparatorluğu sınırları içindeki önemli noktaları güvenlik gerekçesiyle işgal edebilecekleri maddesine dayanarak 13 Kasım 1918 tarihinde İstanbul’a çıkan İngiliz kuvvetleri, İstanbul-Bağdat demiryolu hattı boyunca önemli gördükleri yerleri işgal etmeye başladılar, bu işgalden 2,5 ay sonra, 1919 yılının Ocak ayı sonlarında Eskişehir İstasyonu çevresinde karargâhlarını kurdu.

Kurtuluş Savaşı dönemi

Yunan Ordusunun Eskişehir’e girişi (1921)

21 Haziran 1920 günü saat 11:00’de Millî Savunma Bakanı Fevzi Çakmak Paşa ve Genelkurmay Başkanı Albay İsmet İnönü ile tren istasyonuna gelmiştir. Yunan taarruzunun aldığı vaziyeti, sınıf arkadaşı ve Batı Cephesi Komutanı Ali Fuat Cebesoy ile burada görüşmüştür. Aynı gece de Ankara’ya hareket etmiştirler.

Eskişehir’de Türk Kurtuluş Savaşı‘nın 5 önemli meydan muharebesinin üçü geçmiştir. Mustafa Kemal Atatürk‘ün önderliğindeki Kurtuluş Savaşı‘nın önemli muharebelerinden biri olan I. İnönü Muharebesi Eskişehir topraklarında gerçekleşmiştir. Eskişehir, Kurtuluş Savaşı’nın kilit nok­talarından birini oluşturduğundan, savaşta maddi ve manevi olarak çok yıpranmıştır.

I. Dünya Savaşı sonrasında demiryolu hattını denetlemek amacıyla 23 Ocak 1919‘da Eskişehir İstasyonunu işgal eden İngiliz kuvvetleri, 20 Mart 1920‘de Kuva-yi Milliye‘nin baskısıyla işgale son verdi. 1921 yılında Eskişehir’e 40 km. uzaklıktaki İnönü’de, Birinci ve İkinci İnönü Muharebeleri yapıldı.

20 Temmuz 1921‘de Yunanların işgal ettiği Eskişehir bir süre Yunan ordularının karargâhı oldu. Eskişehir-Kütahya Savaşları sonunda Türk Ordusu Sakarya’nın doğusuna çekildi.23 Ağustos 1922‘de Yunanlar yeniden saldırdı. 30 Ağustos 1922’de başlayan Büyük Taarruz ile düşman püskürtülmeye başladı ve 2 Eylül 1922 günü, Seyitgazi yönünden gelen Türk Süvarileri Tekkeönü’nden Eskişehir’e inerek düşman kuvvetlerini Eskişehir’den çıkardılar. Eskişehir, Kurtuluş Savaşı’nın son aşaması olan Büyük Taarruz sonrasında 2 Eylül1922‘de kurtarıldığında yıkıntı hâlinde harap bir kasabaydı.

Cumhuriyet dönemi

21 Eylül 1925’te Atatürk, Fevzi Çakmak ve İsmet İnönü’nün Eskişehir Garı’nda karşılanması.

Atatürk‘ün 15 Ocak 1923’te Eskişehir hakkındaki sözü:

Eskişehir’i ve Eskişehirlileri çok iyi tanırım. Millî Mücadele yıllarında büyük vatanseverlik ve üstün bir cesaretle mücadelemizin daima yanında olmuş, bu mücadeleye çok geniş yardımlarda bulunmuşlardır. Gördüğüme göre halk aydın ve faaldir. Toprak verimlidir. Az zamanda zayiatı telafi ve fedakârlıklarıyla iftahar edecektir.

Mustafa Kemal Atatürk, 15 Ocak 1923’te Hükümet Konağı’nda yaptığı konuşmada vurguladığı gibi Eskişehir, savaşın kazanılmasında büyük katkı yapmıştır. Mustafa Kemal Paşa, bu nedenle kentin imarıyla yakından ilgilenmiştir. Cumhuriyet döneminde yapılan yatırımlarla kısa zamanda modern bir kent yaratılmaya çalışılmıştır.

Cumhuriyet ilan edildikten sonra Eskişehir 1925 yılında il olmuştur. 1926 yılında Eskişehir’in, Sivrihisar, Mihalıçcık ve Seyitgazi olmak üzere üç ilçesi bulunmaktaydı. 1954 yılında çıkarılan kanunla Çifteler ve Mahmudiye, 1957 yılında çıkarılan diğer bir kanunla da Sarıcakaya ilçe hâline getirilmiş ve ilçe sayısı 6’ya çıkmıştır.

Daha sonra 1987 tarihinde 3392 sayılı kanunla Alpu, Beylikova ve İnönü; 9 Mayıs 1990 tarih ve 3544 sayılı kanunla Günyüzü, Han ve Mihalgazi ilçe hâline getirilmiş, böylece ilçe sayısı 12’ye çıkmıştır. 22 Mart 2008 tarihli resmi gazetede yayımlanan 5747 sayılı yasa ile de merkez ilçe kaldırılarak Odunpazarı ve Tepebaşı adıyla 2 yeni ilçe daha kurulmuş ve ilin toplam ilçe sayısı 14’e ulaşmıştır.

Eskişehir, 2 Eylül 1993’te çıkarılan 504 sayılı kanun hükmünde kararnameile büyükşehir unvanı kazandı. 2004 yılında çıkarılan 5216 sayılı kanun ile büyükşehir belediyesinin sınırları valilik binası merkez kabul edilerek yarıçapı 20 kilometre olan dairenin sınırlarına genişletildi.2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesinin sınırları il mülki sınırları oldu.

Eskişehir’de Türkiye’nin İlkleri

1896’da çizilerek Türk tarihinin ilk modern haritası[kaynak belirtilmeli]olan 1/10.000 ölçekli Eskişehir plânı.

Eski tarihlerde de birçok ilklere adreslik etmiş coğrafyada, Osmanlı Dönemi ve sonrası Türkiye’nin ilkleri olarak gerçekleşenler

  • Osmanlı’da ilk verginin alınması (Pazar Baçı)
  • Osmanlı’da ilk hutbenin okunması (Osman Bey Dönemi)
  • Türk tarihinin ilk modern haritasının çizilmesi. (1896)
  • İlk Temyiz Mahkemesinin açılması (1923)
  • İlk Tarımsal Araştırma Enstitüsü’nün kurulması (1925)
  • İlk eğitmen kursunun açılması (1936)
  • İlk Köy Enstitüsü‘nün açılması (1940)
  • İlk Türk otomobili Devrim‘in üretimi (1961)
  • İlk Türk lokomotifi Karakurt‘un üretimi (1961)
  • Dünyada öğrencilerin kanlarını satarak kurduğu ilk tiyatro (1961)
  • İlk akülü yük aracı üretimi
  • İlk cadde süpürme aracı üretimi
  • İlk otobüs yıkama aracı üretimi
  • İlk damperli kamyon üretimi
  • İlk kantar üretimi
  • İlk jet motoru yenilemesi
  • İlk F-16 motoru üretimi
  • İlk helikopter parçası üretimi
  • Başbakanlık ve Cumhurbaşkanlığı kupalarını kazanan ilk anadolu futbol takımı (1970-1971)
  • İlk Türk 4×4 ticari aracı olan Türkar’ın üretimi (2009)
  • İlk Yüksek Hızlı Tren seferinin yapıldığı şehir (2009)

 

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir